بودجه چیست؟ | انواع بودجه

توانایی بودجه بندی در دنیای پیشرفته امروز، یکی از مهارت‌های فردی اصلی و اساسی به شمار می‌رود. افرادی که از بودجه‌بندی استفاده می‌کنند، می‌توانند بهتر موجودی خود را مدیریت کنند. در این بخش از آموزش‌های مالی و مدیریتی محک آکادمی به صورت کامل به انواع بودجه‌بندی، روش‌های بودجه‌‌بندی و اصول و ضوابط آن پرداخته شده است.

تعریف بودجه

بودجه برآورد و تخمینی از درآمدها و هزینه‌ها در یک دوره زمانی مشخص و معین (ترجیحاً یک‌ساله) است. این اصطلاح حسابداری جهت  سهولت دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده روی کار آمده است و معمولاً به‌صورت دوره‌ای تنظیم و ارزیابی می‌گردد. تهیه بودجه فقط مختص به یک تجارت و یا دولت نیست بلکه می‌توان برای یک شخص و گروهی از مردم که پول می‌آورند و خرج می‌کند، تهیه شود.

بودجه در واقع عبارت است از یک طرح مالی جامع و کامل که در برگیرنده برآورد هزینه‌ها و درآمدها است. در این طرح نیازمندی‌های پولی به‌طورکلی برای مدت محدودی پیش‌بینی می‌شود. این اصطلاح حسابداری یک طرح مالی است که علاوه بر پیش‌بینی عملیات آتی پروژه برای کنترل عملیات نیز قابل به‌کارگیری می‌باشد.

تاریخچه بودجه چیست؟

این اصطلاح یکی از مهم‌ترین مفاهیم در اقتصاد خرد است که اولین‌بار در تاریخ 18 فوریه 1860 توسط جیمز ویلسون در هند مطرح شده است. PC Mahalanobis به‌عنوان پدر بودجه هند شناخته می‌شود. این اصطلاح در زندگی شخصی و سطوح مختلف دولت و کسب‌وکارهای بزرگ کاربرد دارد. این اصطلاح، اولین‌بار برای تدوین برنامه مالی دولت به کار برده شده است.

انواع بودجه چیست؟

یک بودجه‌جامع انواع مختلفی دارد و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

· بودجه عملیاتی (Operating and Budgets)

بودجه عملیاتی نشان‌دهنده عملکرد حاصل از فعالیت‌های اصلی شرکت از طریق پیش‌بینی درآمد و هزینه باتوجه‌به حجم پروژه‌های تولیدی و فروش آنها می‌باشد. به‌عبارت‌دیگر در بودجه عملیاتی به‌صورت مفصل به موضوع هزینه‌های خرید کالا و خدمات پرداخته می‌شود.

یک بودجه‌عملیاتی کامل شامل موارد زیر می‌باشد:

1. بودجه سال جاری
2. جمع ارقام واقعی و پیش‌بینی سال جاری
3. پیش‌بینی دقیق برنامه‌های سال آتی
4. تغییرات به وجود آمده در نرخ در اثر تورم

· بودجه هزینه‌های سرمایه‌ای (Capital Expenditure Budget)

بودجه سرمایه‌ای، شامل برآورد هزینه‌هایی می‌شود که می‌توان برای دارایی‌های ثابت در نظر گرفت. این نوع از بودجه فهرستی از پروژه‌های بلندمدت و دارایی‌های ثابت موردنیاز جهت انجام آن پروژه را نشان می‌دهد.

گاهی اوقات اقلام سرمایه‌ای که برای آنها بودجه در نظر گرفته می‌شود ممکن است به بیش از یک دوره بودجه نیاز داشته باشند. در این صورت آن بخش از بودجه‌پروژه که به دوره بودجه موردنظر ارتباط می‌یابد، تفکیک شده و در بودجه سال موردنظر لحاظ می‌گردد.

هزینه‌های سرمایه‌ای از نظر ماهیت به سه گروه تقسیم می‌شوند:

1. پروژه‌هایی که جهت توسعه فعالیت‌های تولیدی سرمایه‌گذاری می‌شوند، تحت عنوان ” پروژه‌های توسعه ” طبقه‌بندی می‌گردند.
2. پروژه‌هایی که مربوط به جایگزینی دارائی‌های ثابتی که مستهلک شده یا ازکارافتاده‌اند و برای ادامه فعالیت‌های عملیاتی احتیاج به تعویض دارند، تحت عنوان ” پروژه‌های جایگزینی ” قرار می‌گیرند.
3. پروژه‌هایی از قبیل پروژه‌های رفاهی، ایمنی و… تحت عنوان ” سایر پروژه‌ها ” طبقه‌بندی می‌شوند.

· بودجه نقدی  (Cash Budget)

بودجه‌ نقدی روی برنامه‌ریزی و کنترل وجوه نقد تمرکز دارد و جریان‌های ورودی و خروجی وجه نقد را طی یک بازه زمانی مشخص و معین نمایش می‌دهد. بودجه نقدی جهت آگاهی مدیران از منابع نقدی و مدیریت موجودی به‌منظور ایجاد توازن در دریافت و پرداخت تهیه می‌گردد.

دوره بودجه نقدی هم مانند دوره بودجه عملیاتی سالانه و منطبق با آن می‌باشد. همچنین بودجه نقدی به دوره‌های سه‌ماهه تفکیک می‌گردد که دوره‌های سه‌ماهه نیز باتوجه‌به سیکل عملیات شرکت، به دوره‌های کوتاه‌تر ماهانه قابل تقسیم هستند.

مراحل بودجه‌بندی چیست؟

بودجه‌بندی فرایندی پیوسته است که عناصر اصلی و روش پیاده‌سازی آن تقریباً در همه جای دنیا به یک صورت است. هدف از بودجه بندی در همه جای دنیا تقریباً یکسان بوده و صرفاً کیفیت پیاده‌سازی آن باتوجه‌به استراتژی‌های هر سازمان متفاوت می‌باشد.

به‌طورکلی بودجه از چهار مرحله اصلی و مهم تشکیل می‌شود که به آن سیکل بودجه گفته می‌شود. این مراحل عبارت‌اند از:

• تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه (بودجه پیشنهادی)
• تصویب بودجه (بودجه مصوب)
• اجرای بودجه (بودجه تخصیصی)
• نظارت و کنترل بودجه (تفریق بودجه)

اصول و ضوابط بودجه‌بندی چیست؟

به نقل از متخصصین حوزه مالی و حسابداری، اصول و ضوابط بودجه‌بندی با یکدیگر متفاوت می‌باشد. از دل این تفاوت‌ها یک توافق نظر ضمنی بیرون آمده است که در ادامه به آنها می‌پردازیم:

• اصل سالانه بودن بودجه:

در تعاریف کلی اشاره شده است که بودجه یک پیش‌بینی است. ازآنجا که زمان، یک عامل مهم در پیش‌بینی است، بودجه بندی نیز برای یک سال در نظر گرفته می‌شود. در بسیاری از کشورها علاوه بر بودجه سالانه یک برنامه یا تنظیم بودجه چندساله نیز تعیین می‌شود. معروف‌ترین نوع بودجه‌های برنامه‌ای، برنامه پنج‌ساله است.

• اصل تعادل بودجه:

طبق این اصل، درصد رشد هزینه‌ها نباید بیشتر از درصد رشد درآمد باشد. بسیاری از صاحب‌نظران، اصل تقدم درآمدها بر هزینه را مطرح نموده‌اند و معتقدند که اصل تعادل را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این بدان معناست برای‌آنکه تعادل بودجه به هم نخورد و میزان هزینه‌ها از میزان درآمد بالاتر نرود، ابتدا باید درآمدها مشخص و محاسبه شوند و سپس بر اساس پیش‌بینی درآمد، هزینه را پیش‌بینی نمایید.

• اصل وحدت بودجه:

اصل وحدت درواقع برای جلوگیری از موازی‌کاری و اتلاف وقت مجلس و دولت ارائه شده است تا دولت به‌راحتی بتواند درآمد و هزینه‌های کلیه دستگاه‌هایی که مستقیم و غیرمستقیم از منابع مالی دولتی استفاده می‌کنند و یا بخشی از کار‌های آن بر عهده دولت است همه را یکجا محاسبه نماید و در قالب یک برنامه واحد به مجلس شورای اسلامی ارائه دهد.

• اصل جامعیت بودجه:

در این اصل به‌موازات اصل وحدت بودجه، توصیه می‌شود تمام درآمدها و هزینه‌های دولت به هر شکل و صورتی که هستند به مجلس تقدیم گردند. این هزینه‌ها، بودجه جاری و عمرانی و یا سرمایه‌گذاری ثابت به‌وسیله وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، شرکت‌های دولتی، نهادهای انقلابی، یعنی دستگاه‌هایی که به نحوی از بودجه دولت منتفع می‌گردند را در برمی‌گیرند.

• اصل تفصیل بودجه:

بر اساس این اصل، دولت باید بودجه را به‌صورت مشروح و با جزئیات دقیق تهیه و تنظیم کرده و به مجلس ارائه نماید. طبق این اصل، بودجه نمی‌تواند به‌عنوان مجموعه‌ای از اعداد و ارقام خشک و بی‌روح تلقی گردد، بلکه باید در قالب گزارش‌های مفصل توجیهی و مستدل مطرح گردد.

• اصل تخصیص بودجه:

طبق اصل تخصیص، هر بودجه باید برای هدف از پیش تعیین‌شدة خود صرف شود. طبق این اصل، هر رقم اعتباری که برای یک هدف بودجه بندی شده است، تنها برای همان هزینه قابل مصرف می‌باشد و نباید آن را برای منظور دیگری خرج کرد.

• اصل انعطاف‌پذیری بودجه:

گاهی تغییرات در اوضاع اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی جامعه سبب ایجاد تغییرات در میزان بودجه از پیش تعیین شده می‌شود. ازآنجایی‌که بودجه یک نوع پیش‌بینی محسوب می‌شود، پیرو اصل متمم می‌توانید بودجه خود را ترمیم کنید. طبق اصل انعطاف پذیری اگر به دلیل تغییر و تحولات اقتصادی و یا سایر موارد ذکر شده، در بودجه بندی هزینه‌ها به مشکل برخوردید، می‌توانید طبق اصل متمم عمل کنید.

راهکارهایی برای بودجه‌بندی اصولی و درست:

در ادامه راهکارهایی را جهت بودجه بندی به شما ارائه می‌دهیم:
1- داشتن برنامه و استراتژی‌های مشخص از پیش تعیین شده.

2- داشتن ساختار سازمانی منطقی و مناسب جهت تعیین مسئولیت‌ها دررابطه‌با بودجه و برنامه.

3- وجود نظام حسابداری مناسب که قادر باشد اطلاعات لازم را جهت مقایسه ارقام بودجه با ارقام واقعی تعیین نماید.

4- باتوجه‌به اینکه یکی از اهداف کنترل بودجه، مقایسه مستمر نتایج فعالیت‌های واقعی با برنامه‌های از پیش تعیین شده از طریق گزارش‌ها مدیریت می‌باشد، لذا باید طوری طراحی شود که پاسخگوی نیازهای تعیین شده در گزارش‌ها مدیریتی باشد.

چه مواردی شمارا از بودجه‌بندی باز می‌دارد؟

بودجه بندی ابزار فوق‌العاده‌ای برای مدیریت امور مالی شماست، اما بسیاری از مردم فکر می‌کنند که نیازی به بودجه بندی ندارند. در زیر فهرستی از  مواردی که افراد را از پیگیری امور مالی خود و تخصیص پول به بهترین شکل بازمی‌دارد آمده است:

1. تصور اینکه به بودجه نیاز ندارید:

کنترل درآمد و هزینه‌های ماهانه به شما این اطمینان خاطر را می‌دهد که پولی که به‌سختی به دست آورده‌اید را در بهترین راه و برای ضروری‌ترین موارد خرج خواهید کرد. بودجه بندی می‌تواند در به حداکثر رساندن پس‌انداز و سرمایه‌گذاری به افراد کمک کند. همچنین برای شناسایی هزینه‌های غیرضروری و به‌حداقل‌رساندن هدررفت افرادی که جریان نقدی آنها محدود است، بسیار مفید و کارساز است.

2. تصور اینکه از سواد مالی کمی برخوردار هستید:

دراین‌خصوص می‌توانید از یک نرم افزار حسابداری بهره بگیرید و با خیال راحت میزان درآمدها و هزینه های خود را کنترل و بررسی نمایید.هر چه در راستای افزایش سواد مالی خود بکوشید ، تسلط بیشتری در بودجه بندی پیدا خواهید کرد.

3. تصور امن بودن شغل:

هیچ‌کس به‌صورت صددرصد نمی‌تواند بگوید که از امنیت شغلی کاملی برخوردار است. در هر لحظه ممکن است اتفاقی بیفتد که فرد به هر دلیلی شغل خود را از دست بدهد؛ بنابراین عقلانی است که از قبل پیش‌بینی‌های لازم را انجام دهید و به کمک بودجه بندی و پس‌انداز خود را از این بحران نجات دهید.

4. تصور محدود شدن:

هدف از بودجه بندی این است که اطمینان حاصل کنید می‌توانید هر ماه اندکی از درآمدهای خود را پس‌انداز کنید و یا حداقل مطمئن شوید که بیشتر از درآمد خود خرج نمی‌کنید. شما با بودجه بندی نه‌تنها محدود نمی‌شوید بلکه اطمینان خاطر دارید که در صورت گرفتاری مقداری پس‌انداز کنار گذاشته‌اید.

5. نداشتن هدف بزرگ:

اگر هیچ هدف بزرگی مثل گسترش کسب‌وکار و یا خرید منزل برای پس‌انداز ندارید  به‌سختی می‌توانید انگیزه ذخیره کردن پول نقد اضافی در هر ماه را در خود به وجود آورید. بااین‌حال، پس از مدتی نگرش شما تغییر خواهد کرد.

6. نداشتن بدهی دلیلی بر عدم بودجه بندی نیست!

اینکه شما بدهی نداشته باشید بسیار عالی است اما این نکته را در نظر داشته باشید که نداشتن بدهی صورت‌حساب‌های شما را در مواقع اضطراری پرداخت نمی‌کند. اگر از قبل برنامه نداشته باشید، تراز صفر شما می‌تواند به‌سرعت به تراز منفی تبدیل شود.

بودجه‌بندی آیندة شمارا تضمین می‌کند!

قطعاً تفاوت بسیار زیادی بین کسی که بودجه بندی می‌کند و فردی که بدون هیچ برنامه‌ریزی پول خود را خرج می‌کند وجود دارد. افرادی که هزینه‌ها و درآمدهای خود را بودجه بندی می‌کنند، همواره از آسودگی خاطر برخوردارند. برای آنکه بتوانید در این زمینه موفق باشید باید بر سواد مالی خود بیفزایید و همیشه در این زمینه به‌روز باشید. با شرکت در دوره های آموزشی محک آکادمی می‌توانید دانش مالی خود را افزایش دهید.

منبع: investopedia